Fundur með dómsmálaráðherra

Líf án ofbeldis fundaði með Jóni Gunnarssyni dómsmálaráðherra föstudaginn 11. febrúar síðastliðinn.

Fundurinn var heilt yfir góður og virtist ráðherra að ýmsu leyti upplýstur um þann vanda sem samtökin telja að steðji að þolendum heimilisofbeldis og brotaþolum kynferðisofbeldis í forsjár – og umgengnismálum í ákvörðun sýslumanna. Líf án ofbeldis bar undir ráðherra nokkrar tillögur að breytingum á verklagi, sumt sem ráðherra gat tekið undir að væri vert að skoða, og samtökin telja að yrðu til bóta fyrir stöðu brotaþola ofbeldis í fjölskyldum í málsmeðferð sýslumanns.  Niðurstaða fundarins var að tillögurnar yrðu skoðaðar sérstaklega í ráðuneytinu í framhaldinu.   

Tillögur Lífs án ofbeldis 

1. Heimilisofbeldismál fari í sérstakan farveg í málavinnslu sýslumanns
   
   a. Flöggun heimilisofbeldismála: Þegar fyrir liggja gögn í máli sem hafið er, sem sýna fram á rökstuddan grun um ofbeldishegðun foreldris gagnvart barni eða hinu foreldrinu þarf að skrá efni þess sérstaklega sem hluta af málinu og merkja í skráningarkerfinu til að aðgreina þau frá öðrum málum þar sem ofbeldi er ekki ráðandi þáttur; lögregluskýrslur um heimilisofbeldi, tilkynningar til lögreglu um heimilisofbeldi, umsáturseinelti, nálgunarbann, kærur á hendur öðru foreldrinu um ofbeldisbrot í fjölskyldunni, ákæra, niðurstöður barnaverndar, álit sérfræðinga og fagaðila um áhrif ofbeldis foreldris á líðan barna, skýrslur fyrir dómi í Barnahúsi, dómur um ofbeldisbrot og viðlíka.
   
   b. Skimun fyrir ofbeldi í fjölskyldum:Sáttamaður sem hefur þjálfun og þekkingu til, kannar og hlustar eftir sögu um heimilisofbeldi og áföll í upphafi máls í samtali við foreldra. Ef grunur vaknar um heimilisofbeldi þarf að kanna þann þátt sérstaklega sem hluta af málinu. Í þartilgerðu viðtali við börn er skimað fyrir áfallasögu. Ef barn segir frá ofbeldi eða lýsir ótta sínum við foreldri í viðtali við sérfræðing í málefnum barna, ber viðkomandi að skrá það sem hluta af málinu og tilkynna til barnaverndar og lögreglu, í samræmi við tilkynningaskyldu og skyldu til samstarfs við barnaverndaryfirvöld (16. – 20. gr. barnaverndarlaga og 74. gr. barnalaga).

2. Þolendum ofbeldis sé vísað í sátt sem felur í sér uppbyggilegt réttlæti
   
   a. Ekki er réttlætanlegt að þvinga þolanda í samskipti og samvinnu við aðila sem jafnvel hefur stofnað lífi viðkomandi í hættu oftar en einusinni. Í mörgum tilvikum er sátt ekki raunhæfur möguleiki, en grunnskilyrði sáttar á milli aðila sem beitir ofbeldi og aðila sem þolir það er alltaf sú að ofbeldið sé viðurkennt og að sýnt þyki að gerandi láti af ofbeldi. Sáttafulltrúar og sérfræðingar í málefnum barna þurfa að hafa aðgang að úrræðum sem leyfa að samtal sé á forsendum þolenda að því leyti að það feli í sér uppbyggilegt réttlæti (e.restorative justice), í öruggum aðstæðum og sé í þágu hagsmuna barnanna. Að þolandi brota fái rými til að tjá reynslu sína af ofbeldinu opinskátt og að sá sem beitt hefur ofbeldi sé studdur til að bera kennsl á þann skaða og sársauka sem hann hefur valdið brotaþola og börnum, axla á því ábyrgð og sé hvattur til að leita sér aðstoðar. Jafnvel þó að það þýði að samskipti við börn séu á einhvern hátt takmörkuð tímabundið eða til framtíðar. Barn ætti alltaf að njóta vafans hvað varðar ofbeldishættu í umsjá foreldris.
   
   b. Þegar samið er um réttindi og skyldur foreldris, líkt og gert er í sáttameðferð, ættu þolendur ofbeldis alltaf að eiga kost á því að mæta til sýslumanns með sinn réttargæslumann.

3. Griðartími fyrir brotaþola heimilisofbeldis
   
   Ef foreldri sætir nálgunarbanni gagnvart hinu foreldrinu og/eða barni, mál vegna ætlaðra ofbeldisbrota er til rannsóknar hjá lögreglu, í ákærumeðferð, fyrir dómi eða sem opið barnaverndarmál er ekki réttlætanlegt að meintur gerandi fái sérstakan aðgang að þolendum sínum með málarekstri hjá sýslumanni. Sýslumaður ætti ekki að hafa heimild til að opna ný mál vegna ráðstafana um hagi barna, að lágmarki á meðan sakamál gagnvart foreldri er til rannsóknar og/eða opið barnaverndarmál vegna gruns um ofbeldishættu á heimili barns.

4. Upplýsingamiðlun um heimilisofbeldismál.
   
   a. Mikilvægt er að tryggja upplýsingamiðlun um heimilisofbeldismál á milli stjórnvalda sem koma að þeim málum, til dæmis frá lögreglu og barnavernd til fjölskyldusviða sýslumanna um yfirstandandi lögreglurannsókn á ofbeldisbrotum annars foreldris gegn barni eða hinu foreldinu, nálgunnarbann foreldris gagnvart hinu foreldinu og/eða barni eða ákærumeðferð vegna heimilisofbeldisbrota eða barnaverndarmál vegna áhrifa ofbeldis foreldris á börn. Sýslumenn veita víðtæka þjónustu er varðar fjölskyldur og velferð og teljast þjónustuveitandi í skilningi laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna sem tóku gildi 1. janúar á þessu ári. Að sama skapi þarf að tryggja að verkferlar og samstarfsvettvangur sýslumannsembætta og annarra hluta kerfisins sé skilgreindur með hagsmuni og vernd brotaþola heimilisofbeldis að leiðarljósi.

   b. Þörf er á að skerpa á upplýsingaflæði til málsaðila frá sýslumanni og tryggja að þolendur séu upplýst um réttindi sín og skyldur gagnvart yfirvöldum óháð uppruna og tungumáli.